Okul Fobisi
Son yıllarda anne babaların sıkça karşılaştığı sorunlardan bir tanesi de, okul fobisidir. Okul fobisi çocuğun büyük bir endişe haliyle okula gitmeyi reddetmesi, giderken isteksiz görünmesi ya da direnmesi, çeşitli bahanelerle anne babayı gitmemek için ikna etmeye çalışmasıdır.
Okula girmede zorluk yaşayan çocuk, zaman zaman bu isteksizlik için bedensel yakınmaları bahane olarak kullanabilir. Bu bedensel yakınmaların büyük oranda doğru olduğunu düşünsek de, okula gitme konusu kapandığı zaman etkileri kaybolmaktadır. Genellikle bir gün öncesinden başlayan fiziksel şikayetler, okul sabahı karın ağrısı, baş ağrısı, mide bulantısı, kusma, iştahsızlık, uyku problemi gibi belirtilerle ortaya çıkabilir ve okula gitme vakti yaklaştıkça fazlalaşır.
Genellikle daha önce hiç okula gitmemiş, ilk kez gidecek olan çocuklar okula girerken anne ve babalarından ayrılmak istemeyebilir, henüz evdeyken ağlamaya başlayabilir ya da evden çıkarken sorun olmasa bile tam okulun kapısına geldiğinde ağlayabilir, anne ve babalarına yapışarak içeri girmek istemeyebilirler. Böyle bir durumda öğretmeni tarafından güçlükle içeri alınan çocuğun, çoğu zaman okula girdikten kısa bir süre sonra, bu tavırları değişir ve gün bitene kadar okulda geri dönüş yaşamazlar. Zaman içinde çocuğun kaygıları azaldıkça okula gelişlerdeki ağlamalar da sonra erer. Fakat çocuğunu okul kapısında ağlarken bırakan ebeveynler, bu durumdan duydukları endişeyi çocuğa hissettirerek bu sürecin uzamasına neden olabilir. Genellikle çocuğunu okula başlatmakla ilgili kaygıları olan ebeveynlerin çocukları, uyum sürecini daha zor atlatırlar.
Okul fobisi, her yaş döneminde görülebilir. Ağırlıklı olarak 3-5 yaş aralığında okul öncesi dönemde görülse de, 11-14 yaş çocuklarında da okul fobisi yaşanabilir. Fakat her yaş döneminde farklılık gösterebilir. Okul öncesi dönemde, ebeveynlerin tutarlı ve net bir tutum izlemeleri önemlidir. Aile tarafından ısrarlı bir şekilde okula gönderilmek istenen çocuk, bu baskı sırasında panikle birlikte agresif olabilir. Fakat çocuğun direnci kırıldığında, şikayetler azalarak yok olur ve kısa bir süre sonra çocuk okula uyum göstermeye başlar.
Okul fobisi neden kaynaklanır?
Okul fobisi için tek bir neden gösterilemezken temelinde çoğu zaman ayrılık anksiyetesi yatar. Ayrılık anksiyetesi; çocuğun evden ya da birinci bağlanma figüründen (ebeveyn ya da bakım veren kişi) ayrılmaya bağlı olarak geliştirdiği aşırı korku ve anksiyetedir. Özellikle küçük çocuklar anneden ya da bağlandığı kişiden ve güvende hissettikleri ortamdan ayrılmak istemezler. Bu ayrılık okul nedeniyle gerçekleştiği zaman, çocuk okula karşı bir direnç gösterir ve tepki geliştirmeye başlar. Fakat bu tepki sadece okula karşı değil, anneden her ayrılışında ortaya çıkıyorsa, bu durumu ayrılık anksiyetesi olarak değerlendirmek gerekir.
Yapılan birçok araştırmaya göre; çocuklarda görülen okul fobisine %75 oranında ayrılık anksiyetesinin sebep olduğu biliniyor. Bunun yanında sosyal fobi de, bir sebep olabilir. Diğer çocuklar veya öğretmeni tarafından kabul edilmeme kaygısı yaşayan çocuk da, yine aynı şekilde okula gitmek istemeyebilir. Bu kaygıyı yaşayan çocuklar, çoğu zaman iletişim kurmada güçlük yaşayarak yalnızlık duygusu geliştirirler.
Bununla birlikte, aile tutumlarının da büyük oranda okul fobisi üzerinde etkisi vardır. Aileler kendi kaygılarını çocuğa yansıtabilir, okulla ilgili endişelerinden dolayı çocuğa karşı aşırı korumacı davranabilir ve bunun etkisiyle okul kapısındaki vedalaşma süreçlerini uzatabilirler. Bu vedalaşma sırasında zaten ebeveynlerinden ayrılmak istemeyen ve ilgi çekmek isteyen çocuk, her gün bu isteksiz tavırları sürdürmeye devam eder. Burada ailenin kararlı tutumu çok önemlidir. Çünkü çocuk ancak bu şekilde, direnç gösterdiği davranışın ne kadar önemli olduğunu anlayabilir. Okuldan geçici bir süreliğine ayrı kalan çocuk, okula önceki gelişlerinde hiç sorun yaşamasa da, bu aradan sonra okula gitmekte isteksiz davranabilir. Fakat bu durum genellikle geçicidir.
Okul fobisi olan çocuğa nasıl yaklaşılmalıdır?
İlk olarak çocuğun okula gitmekte zorlandığını fark eden aileler, çocuğu korkusunu dile getirmesi için desteklemelidirler. Aile mutlaka çocuğa, neden gitmek istemediğini sormalı ve sakince onu anladığını, fakat diğer bütün çocuklar gibi onun da okula gitmesi gerektiğini ve bu konuda kesin kararlı olduklarını anlatmalıdır. Bazen çocuk, okulla ilgili gerçek dışı hikayeler anlatıp, kendince size geçerli nedenler sunarak, okuldan kaytarmak isteyebilir. Bu gibi durumlarda çocuğun anlattıklarını dikkatlice dinleyerek durumu normalleştirmek işe yarayabilir. Böylece çocuk, uydurduğu bahanelerin sonuç üzerinde etkili olmayacağını anlayacak ve bir süre sonra gerçek olmayan hikayeler anlatmaktan vazgeçecektir.
Çocuğu korkutarak ya da tehdit ederek okula gitmesini sağlamak hiçbir fayda sağlamayacağı gibi, daha fazla tepki göstermesine sebep olabilir. Bu süreçte kararlı davranarak çocuğu okula göndermeye devam etmek, uyum sürecinde önemlidir. Aksi takdirde çocuktaki yakınmalar bir sonraki gelişinde daha şiddetli ve dirençli olarak ortaya çıkabilir.
Okul fobisi yaşayan çocuklar, çözüm oluşturulamazsa bir süreliğine okula ara verebilirler fakat bu süre sonrasında hala devam eden okul fobisinin depresyonla ilgisi olabilir. Bu sürecin çocuk için daha fazla yıpratıcı hale gelmemesi için bir uzmandan psikolojik destek almak faydalı olacaktır.
Derleyen ve çeviren: Betül KOÇ
KAYNAK: Çocuğu Tanımak ve Anlamak, Haluk Yavuzer