Dikkati Destekleyen Oyunlar
Çocuğun doğumundan itibaren temel eğitimine başladığı zamana kadar geçen süre, okul öncesi dönem olarak adlandırılır. Bu dönemde çocuğun, beden, psikomotor, sosyal-duygusal, bilişsel ve dil gelişimi büyük ölçüde tamamlanır. Bu nedenle okul öncesi dönem, çocuğun gelişimi için en önemli ve en çok dikkat edilmesi gereken dönemdir. Bu dönemde çocuğun öğrenme hızı çok yüksektir. Bu nedenle, okul öncesi dönemdeki yaşantılar ve alınan eğitim, çocuğun bütün hayatını şekillendirmekte ve yaşamını doğrudan etkilemektedir. İnsan yaşamında bu kadar belirleyici ve önemli olan okul öncesi dönemde eğitimin hedefi; çocukların bedensel, zihinsel ve duygusal gelişimlerini desteklemek ve iyi alışkanlıklar kazanmalarını sağlamak, farklı çevrelerden ve ailelerden gelen çocuklar için ortak bir eğitim ortamı yaratmak, Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarını sağlamak ve onları ilköğretime hazırlamaktır. Hedeflenen bu amaçlar doğrultusunda, çocukların gelişim düzeylerine uygun, onları her yönüyle destekleyecek zengin uyaranlı bir çevre sağlamak büyük bir önem taşır.
Dikkat, ilgili uyarıcıları seçebilme ve onlara yoğunlaşabilme kabiliyetidir ve günlük etkinliklerin birçoğunda olduğu gibi, eğitimde de bilişsel işlevlerin en önemli parçalarından biridir. Bir diğer deyişle dikkat; algılamadaki seçici ve aktif bir öğeye verilen isimdir. Uyarıcıların büyük bir kısmı duyu organlarınca algılanır fakat bireyin sınırlı kapasitesinden dolayı beyin bu uyarıcıların bir kısmını seçici olarak algılar. Oyun ise; çocuğun, içinde bulunduğu çevreyi tanımasının, sosyalleşmesinin ve gelişmesinin bir yoludur. Çocukların tüm öğretim gereksinimlerini tek bir yöntemle karşılanması her zaman mümkün olmayabilir. Çocuğun gelişimini bütünüyle destekleyebilmek için farklı yöntemlerin dinamik etkilerine ihtiyaç̧ duyulur. Çocukların oyuna olan gereksinim, ilgi ve isteklerinden dolayı günümüzde “oyun” artık bir eğitim ve öğretim yöntemi olarak kullanılmaktadır.
Okul öncesi dönemdeki çocukların dikkat süreleri oldukça kısadır. Bu nedenle yapılan veya uygulanan etkinlikleri tamamlayamama ve sık sık etkinlik değiştirme eğilimi içerisinde olabilirler. Çocuğun bir etkinlik veya aktivitedeki dikkat süresi; etkinliğe olan motivasyonu, yaşı ve gelişim düzeyine göre değişiklik gösterir. Yaş özelliklerine göre gelişimini tamamlamış okul öncesi çocuğu, bir kitabın resimlerine tek tek sonuna kadar merakla bakıp, tekrar kapatıp açarak dikkatini farklı öğelere yoğunlaştırabilir. Aksine gelişim düzeyini tamamlayamamış bir çocuk bir iki sayfayı atlayarak sayfaları çevirir, merak duymuyorsa kapatıp, kendisine farklı uğraşlar bulma yoluna girer.
Okul öncesi dönemde çocuğun dikkatini destekleyen ve geliştiren oyunlar ve aktiviteler oldukça önemlidir. Evde ya da dışarıda rahatlıkla kurgulayabileceğiniz ve oynayabileceğiniz oyunlar sayesinde birlikte keyifli vakit geçirirken aynı zamanda çocuğunuzun dikkatini desteklemeniz mümkündür.
- ÖZEL YÖNERGELİ DİKKATİ DESTEKLEYEN OYUNLAR
NE EKSİK? OYUNU
Oyunun Amacı: Oyun çocuğun dikkatini geliştirmeyi, çocuk ve ebeveyn arasındaki iletişimi kuvvetlendirmeyi amaçlar.
Etkileri: Doğrudan ve dolaylı öğrenim, duygusal boşalma, empati, yeterlilik ve özdenetim.
Yönerge: Herhangi bir malzemeye gerek duymadan, çocukları hem eğlendiren hem de eğiten, oldukça basit bir oyundur. Masa başında oynanabilen bu oyun, kahvaltı sırasında, akşam yemeğinde de ailecek rahatlıkla oynanabilir. Çocuğa masaya dikkatli bir şekilde bakması söylenir. Daha sonra çocuk gözlerini kapatır ve ebeveyn masadan herhangi bir eşyayı alıp saklar. Çocuk da masadan neyin eksildiğini bulmaya çalışır. Çocuk eksik olan ‘şeyi’ bulunca alkışlanır. Oyun, masadaki eşya sayısını arttırarak zorlaştırılabilir.
ÇİZGİYİ BUL OYUNU
Oyunun Amacı: Oyun, çocuğun dikkatini geliştirmeyi amaçlar.
Etkileri: Kendini ifade etme, doğrudan ve dolaylı öğrenim, duygusal boşalma, yeterlilik ve özdenetim.
Yönerge: Ebeveyn, çocuktan istediği herhangi bir şeyin resmini yapmasını ister. Bir insan, hayvan veya herhangi bir eşya resmi olabilir. Neyin veya nelerin resmini yapacağı konusunda çocuk tamamen serbesttir. Çocuk resmini tamamladıktan sonra oyuna başlanır. “Şimdi sen gözlerini kapatacaksın (veya arkanı döneceksin), ben ise senin çizdiğin resme bir şey ekleyeceğim. Daha sonra sen verilen süre içerisinde resme benim eklediğim resmi veya bir çizgiyi bulacaksın” der. Ebeveyn çocuğa göstermeden, resme bir şeyler ekler. Bu oyun karşılıklı da oynanabilir. Bu sefer ebeveyn resim yapar çocuk ise eklemeleri yapar.
HARFİ BUL OYUNU
Oyunun Amacı: Oyun çocuğun dikkatini geliştirmeyi, çocuk, ebeveyn ve kardeşler arasındaki iletişimi kuvvetlendirmeyi amaçlar.
Etkileri: Doğrudan ve dolaylı öğrenim, yeterlilik ve özdenetim.
Yönerge: Oyun için, gazete veya kitap ve iki farklı (oyuncu sayısına göre değişebilir) renkte kalem gereklidir. Oyun kardeşler arasında tatlı bir rekabet ortamı yaratılıp uygulanabilir. Oyuna başlamadan önce dakika tutulur. Örneğin; 5 dakika içerisinde kim kaç tane ‘A’ harfini daire içine alacaktır. Oyunun başlaması ile ebeveyn ve çocuk farklı renklerdeki kalemler ile gazete veya kitaptaki herhangi bir harfi işaretlemeye çalışırlar. Süre dolduktan sonra işaretlenen harfler renklere göre sayılır ve kazanan belirlenir. (Çocuğun kazanmasına dikkat edilmelidir). Dikkat problemi olan çocuklar ile sık sık oynayarak, çocukların dikkat süresinin gelişmesine yardımcı olunabilir. Düzenli oynandığında zamanla çocuk için oyun kolay hale gelebilir. O zaman, birkaç farklı harfler işaretlenerek de oyun zorlaştırılabilir. Mesela; ‘A’ harfinin üstü çizilir, ‘C’ harfi yuvarlak içine alınır, ‘B’ harfinin ise altı çizilebilir. Çocuk işaretlemeler yaparken, ebeveyn ve rakip olan kardeş soru sorarak, şarkı söyleyerek, masaya vurarak çocuğun dikkatini dağıtacak şeyler de yapabilir. Aynı oyunu bir evcilik oyununa da dönüştürülebilir. Bunun için çocuğun ilgisini çekebilecek güzel bir senaryo uydurmak mümkündür. Hapisten kaçan ‘A’ harfleri yakalamaya çalışan bir polis, bekleriz, gideriz gibi ‘iz’ ile biten kelimelerin ‘izin’ süren bir dedektif rolü çocukların bu oyunu oynaması için etkili olabilir. Hem polis hem dedektif başarılarından dolayı mutlaka ödüllendirilmelidir.
- DİKKATİ DESTEKLEYEN OYUNLAR
SATRANÇ, DAMA, SUDOKU: Bu tür oyunlar zihinsel süreçlerin gelişimine önemli
katkılar sağlayıp, zihni dinç ve sağlıklı kılıp üretici düşünceyi geliştirir.
SEK SEK (Çizgi oyunu): Çocuğun bedenini kontrol edebilmesini, bedenini istediği gibi kullanabilmesini öğrenmesini ve kaba motor gelişimini sağlar.
TANGRAM, YAPBOZ, LEGO: Görsel uzamsal yeteneğin gelişmesine ve ince kas gelişimini sağlar.
UÇURTMA: Çocuk, uçurtma ile geniş bir alanı dikkatli bir şekilde kullanabilmeyi, çevreye uygun davranmayı öğrenir. Uçurtma uçurmak çocuğun ince motor, kaba motor ve el-göz koordinasyonun gelişimine katkıda bulunur.
DİKKAT KİTAPLARI: Çocuğun öğrenme becerisi ve dikkatini geliştirmek için hazırlanan kitaplardır. Bu kitaplar çocuğun yaşına ve gelişim seviyesine göre seçilmelidir.
LABİRENT OYUNLARI: Kâğıt üzerine çizilmiş labirentin bir girişi ve birçok çıkışı vardır. Amaç girişten yolu takip ederek en az hata ile doğru çıkışı bulmaktır.
FARK BULMA: Fark bulma egzersizleri ayrıntıları çabuk fark etmeyi ve bulmayı, dikkati dar alanda iyi kullanmayı sağlar.
KAMUFLAJ RESİMLER: Büyük bir resim içerisine gizlenmiş birçok resimden oluşur. Gizlenen bu resimleri bulmak gerekir.
HİKAYE – FIKRA VB.: Dinlediği hikaye ya da fıkrayı kendisinin anlatması istenebilir.
TEKERLEMELER: İşitsel dikkat çalışmak amacıyla önceden tekerlemeler belirlenir ve hazırlanır. Tekerlemeyi bir kişi çocuğa okur veya söyler, çocukta bu tekerlemeleri doğru tekrar etmeye çalışır.
HAFIZA KARTLARI: Üzerinde resim olan kartlar hazırlanır. Kartlardaki resimler çocuğa gösterilir. Resimlere baktıktan sonra kartlar kapatılır. Çocuktan bu resimleri kartlara bakmadan hafızasından tekrar etmesi istenebilir.
Derleyen ve Yazan: Klinik Psikolog Deniz AYDIN
Kaynakça: Oyun Temelli Dikkat Eğitim Programının 5-6 Yaş Çocuklarının Dikkat ve Dil Becerilerine Etkisinin İncelenmesi Emine GÖZALAN 2013
Ayten EGEMEN, Özge YILMAZ, İpek AKİL OYUN, OYUNCAK VE ÇOCUK ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi 2004; 5(2) : 39 – 42
Okul Öncesi Eğitim Programı, (36-72 Aylık Çocuklar için), Okul Öncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü 36-72 Aylık Çocuklar İçin Okul Öncesi Eğitim Programı Komisyonu Milli Eğitim Bakanlığı 2006